Resort finansów chce usprawnić pobór i kontrolę podatków

Big data w kontrolach podatkowych

John F. Kennedy powiedział kiedyś, że paradoksem dzisiejszych czasów są zbyt wysokie stawki podatkowe oraz zbyt niskie wpływy z podatków. Pomimo upływu czasu zdanie to nie straciło na wartości – przykładowo w Polsce luka w poborze podatku VAT szacowana jest w przedziale od ok. 20 do ponad 50 mld zł rocznie, a wg szacunków PwC w 2015 r. może przekroczyć 53 mld zł. Ministerstwo Finansów chce rozwiązać ten problem i poprawić skuteczność pobór podatków, typowanie podmiotów do kontroli oraz działania prewencyjne, zwiększając ilość danych analizowanych podczas kontroli podatników poprzez wprowadzenie jednolitego pliku kontrolnego oraz centralnego rejestru faktur VAT. Wiele osób zadaje sobie jednak pytanie czy administracja podatkowa jest przygotowana na big data?

Ministerstwo Finansów w „Planie działań zwiększających stopień przestrzegania przepisów podatkowych i poprawiających efektywność administracji podatkowej w latach 2014-2017” uznało, że jednymi z głównych wyzwań administracji podatkowej są m. in. usprawnienie kontroli podatkowych i uszczelnienie systemu rozliczeń VAT – co proponuje rozwiązać poprzez wykorzystanie narzędzi IT do analizy danych podatników. Na problem długości trwania kontroli podatkowych zwracają uwagę nie tylko przedsiębiorcy (choć czas trwania kontroli co do zasady ograniczają przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w praktyce organy na wiele sposobów omijają ustawowe limity, a postępowania kontrolne w rezultacie mogą trwać nawet kilkanaście miesięcy), ale i Ministerstwo - kontrole podatkowe dezorganizują lub przynajmniej utrudniają funkcjonowanie przedsiębiorców, a urzędnicy poświęcają czas na „przenoszenie” danych z wersji papierowej do wersji elektronicznej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami w toku kontroli podatkowej, organy podatkowe mogły żądać od podatników udostępniania danych w formie elektronicznej (art. 286 par. 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej).Jednak poprzez dodanie art. 193a ordynacji podatkowej, przedsiębiorcy prowadzący rozliczenia za pomocą systemów informatycznych zostaną zobowiązani do przekazania na żądanie organu kontroli podatkowej wyciągu z ksiąg podatkowych i dowodów księgowych w formacie zgodnym z wzorem Jednolitym Plikiem Kontrolnym – czyli pliku elektronicznego o odpowiedniej strukturze logicznej. Organy podatkowe będą dzięki temu mogły szybciej dokonywać weryfikacji danych podatkowych i skuteczniej wyszukiwać interesujące je zagadnienia. Obowiązek stosowania jednolitego pliku kontrolnego wejdzie w życie już w przyszłym roku tj. od 1.07.2016 r. dla dużych przedsiębiorstw oraz od 1.07.2018 r. dla małych i średnich przedsiębiorstw (oznacza to, że obowiązek nie obejmie mikroprzedsiębiorców). Ministerstwo wciąż pracuje nad strukturą logiczną formatu JPK oraz zapewnieniem bezpieczeństwa, wiarygodności oraz integralności danych ujętych w przekazywanych pliku. Szczegółowe informacje dotyczące pliku powinny zostać przedstawione najprawdopodobniej pod koniec IV kwartału b.r. lub na początku przyszłego roku. Skuteczność wdrażanej zmiany będzie zależeć od wymagań dotyczących struktury danych JPK oraz jego implementacji w postępowaniu podatkowym (m. in. określenia jak pliki mają być przechowywane w dokumentacji postępowania).

Odpowiedzią Ministerstwa Finansów na drugie wyzwanie w zakresie poprawy efektywności poboru podatków jest plan stworzenia Centralnego Rejestru Faktur VAT. Luka we wpływach z podatku VAT w Polsce jest jedną z wyższych w skali Unii Europejskiej. Oszustwa podatkowe odnotowywane np. w branży dystrybucji elektroniki, stali, złomu, oleju rzepakowego, śruty sojowej, tworzyw sztucznych i wielu innych towarów polegają na wykorzystaniu braku opodatkowania transakcji wewnątrzwspólnotowych i możliwości wyłudzenia VAT przez nieuczciwe podmioty dokonujące fikcyjnych dostaw towarów lub współtworzących tzw. karuzele VAT). Planem Ministerstwa jest stworzenie systemu elektronicznej scentralizowanej bazy faktur VAT, gdzie przechowywane byłyby dane z wystawionych faktur. Rozważany jest też wariant powiązania tego systemu z monitoringiem płatności. Rozwiązanie dostępu on-line do wszystkich transakcji na potrzeby kontroli podatkowej proponowane było przez Komisję Europejską w „Zielonej księdze w sprawie przyszłości podatku VAT” w 2010 r. Regulacje dotyczące centralnej bazy faktur wprowadziły jak na razie: Portugalia, Czechy oraz Słowacja. Poprzez dostęp do danych ze wszystkich faktur, organy podatkowe mogłyby szybko znaleźć informacje o istniejących nieprawidłowościach i tworzyć algorytmy do wykrywania przyszłych naruszeń. Rozwiązania wdrażane i proponowane przez Ministerstwo Finansów nie stanowi pierwszego kontaktu administracji publicznej z dużą ilością danych – jej działalność od dłuższego czasu obejmuje m.in. utrzymywanie i prowadzenie publicznych rejestrów oraz zbiorów statystycznych, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych podatkowych, przechowywanych w centralnych rejestrach, ewidencjach i bazach danych. Podjęte obecnie w Polsce działania stanowią jednak pierwsze kroki na drodze pełnego i optymalnego wykorzystywania danych masowych do zasadniczych zadań realizowanych przez administrację podatkową. Big data to zbiór szybko zmieniającej się wyjątkowo dużej ilości danych, o nieustrukturyzowanych formach (takich jak e-mail, obraz, tekst, dźwięk, video), więc informacje w nich zawarte powinny być odczytywane w czasie rzeczywistym lub zbliżonym do rzeczywistego. Strategie zarzadzania big data pokazują, że administracja publiczna może wykorzystać ich potencjał (poprzez zastosowanie technik: metod statystycznych, algorytmów, data-mining oraz technologii: chmur obliczeniowych, hurtowni danych, systemów business intelligence) w następujących obszarach:

• zwiększaniu transparentności,
• poprawy jakości świadczonych usług i odkrycia nowych potrzeb ich odbiorców,
• dopasowania swoich usług do odpowiednich grup odbiorców
• zastąpienia ludzkich błędów automatycznymi algorytmami,
• zwiększenia innowacyjności sektora publicznego.

Szczególny potencjał zastosowania big data ma administracja podatkowa, która przy wykorzystaniu automatycznych algorytmów, wielopoziomowych kontroli, wyszukiwaniu współzależności w zbiorze danych - może analizować większe zasoby danych (jak np. wszystkie faktury VAT wystawiane w kraju), łatwiej identyfikować anomalie w płatnościach podatków, szybciej i efektywniej typować podmioty do kontroli i w konsekwencji zwiększyć pobór podatków nawet o 10%.

Jednym z większych wyzwań dla dzisiejszych organizacji (zarówno biznesu jak i administracji podatkowej) jest umiejętność radzenia sobie z codziennym napływem ogromnej ilości informacji. Dzisiaj świat przesyła nawet 2,5 exabajtów danych dziennie (czyli 2,5 i 18 zer), a według Global McKinsey Institute tempo przetwarzania danych rośnie w tempie 40% rocznie. Polska administracja podatkowa prawdopodobnie nigdy nie będzie musiała zmierzyć się z taką ilością danych, ale jej zadaniem jest kontrola przedsiębiorstw, które działają w globalnej gospodarce i mariaż administracji z wyspecjalizowaną technologią jest nieunikniony. Niedawne zmiany i plany Ministerstwa Finansów są znakiem dobrej strategii jednak z oceną ich skuteczności należy poczekać do przedstawienia precyzyjnej koncepcji wdrożenia i wykorzystania JPK, który rzeczywiście ułatwi analizowanie danych podczas kontroli i jednocześnie ograniczy czas poświęcony przez podatników na obsługę kontroli. 

Autorami tekstu są:

Marcin Sidelnik – Dyrektor w dziale doradztwa prawno-podatkowego PwC
Joanna Rycerz - ekspert Fundacji im. Lesława A. Pagi, pracuje w dziale doradztwa Prawno-Podatkowego PwC